­­­­­Jak często należy wzorcować przyrządy pomiarowe? Jaka jest ważność wystawionego świadectwa wzorcowania? Znalezienie odpowiedzi na te pytania nie raz okazuje się nieco problematyczne. A więc  w czym tkwi problem?

Zarówno w normie ISO 17025, jak i ISO 9001 znajdziemy zapis dotyczący wymogu wzorcowania wyposażenia pomiarowego objętego systemem zarządzania jakością. Jest to bez wątpienia kluczowy element przy utrzymaniu spójności i rzetelności wykonywanych w ramach działalności pomiarów.

Mimo to, w żadnej z norm nie doszukamy się informacji ile konkretnie powinien wynosić odstęp pomiędzy wzorcowaniami urządzeń. Dzieje się tak nie bez powodu. Ustalenie odgórnych sztywnych ram czasowych dla każdego przyrządu mijałoby się z celem. Do tematu należy podejść w bardziej indywidualny sposób. Dokument ILAC G24 Wytyczne dotyczące wyznaczania odstępów czasu między wzorcowaniami przyrządów pomiarowych zwraca uwagę na następujące elementy podczas ustalania programu wzorcowań przyrządu, które rozszerzyliśmy o wytłumaczenie:

•        niepewność pomiaru wymagana lub deklarowana przez laboratorium – logicznym jest to, że przy utrzymaniu jak najniższej niepewności pomiaru bardzo ważną rolę odgrywa dokładna obserwacja zachowań urządzenia, dlatego im niższa deklarowana lub wymagana niepewność, tym częściej powinno wykonywać się wzorcowania.
•        ryzyko przekroczenia przez przyrząd pomiarowy granicy maksymalnego dopuszczalnego błędu w czasie jego używania – na podstawie obserwacji historycznych wzorcowań można określić, to, w którą stronę wartości urządzenia „odpływają”. Wiąże się to z dryftem, wymienionym w dalszych punktach. Gdy widzimy, że urządzenie jest już stosunkowo blisko granicy dopuszczalnej, warto wykonać wzorcowanie szybciej niż początkowo ustalony czas.
•        koszt koniecznych działań korygujących gdy stwierdzono, że przyrząd nie był właściwy do stosowania w długim okresie – należy wziąć też pod uwagę aspekty ekonomiczne. W przypadku, gdy okaże się, że urządzenie wskazuje lub zadaje niepoprawne wartości, oznacza to, że powinniśmy powtórzyć wszystkie pomiary wykonane w okresie pomiędzy ostatnim wzorcowaniem, a tym, w którym zauważono nieprawidłowość. Koszt wykonania wszystkich pomiarów sprzed ostatnich kilku lat mógłby okazać się bardzo duży. Oczywiście istnieją tu też inne sposoby zapobiegania poprzez, np. wewnętrzne sprawdzenia przyrządów.
•        typ przyrządu – każdy przyrząd jest inny. Jedne urządzenia mają większą skłonność inne mniejszą do, np. rozkalibrowywania się.
•        tendencja do zużycia się i dryftu – również kwestia bardzo indywidualna. Tak jak opisano wyżej, warto obserwować dryft urządzeń na podstawie historycznych wzorcowań. Może okazać się, że kalibrator jest bardzo stabilny od wielu lat i nie występuje ryzyko jego destabilizacji – w takim przypadku można rozważyć mniejszą częstotliwość wzorcowań.
•        zalecenia producenta – Producent bardzo dobrze zna swój sprzęt. Należy brać pod uwagę jego zalecenia i informacje znajdujące się w specyfikacji.
•        zakres i intensywność użytkowania -  Sposób użytkowania może mieć wpływ na ryzyko uszkodzenia urządzenia. W przypadku niektórych urządzeń może okazać się, że te częściej używane powinny być też częściej wzorcowane.
•        warunki otoczenia (warunki klimatyczne, drgania, promieniowanie jonizujące, itd.) – wykonując pomiary należy rygorystycznie kontrolować warunki otoczenia, które mogą mieć wpływ na wyniki. Jeśli urządzenie jest narażone na znaczne wahania warunków (np. temperatur) może to być argument za częstszym jego wzorcowaniem.
•        dane dotyczące trendu uzyskane na podstawie zapisów z poprzednich wzorcowań – podobnie jak wspomniano wcześniej, w przypadku znacznej stabilności przyrządu na przestrzeni lat, możemy wzorcować urządzenia rzadziej niż w przypadku urządzeń o niskiej stabilności w czasie.
•        zapis przebiegu konserwacji i serwisu – j.w. Należy też wziąć pod uwagę ewentualne naprawy, którym przyrząd był poddawany i ich wpływ na jego stabilność.
•        częstość sprawdzania przez porównanie z innymi wzorcami odniesienia lub urządzeniami pomiarowymi, częstotliwość i jakość sprawdzeń okresowych w międzyczasie – wskazane jest wykonywanie sprawdzeń innych niż wzorcowanie w trakcie trwania okresu pomiędzy wzorcowaniami. Może być to udział w badaniach biegłości, porównaniach międzylaboratoryjnych czy organizacja sprawdzeń wewnętrznych.  
•        sposób transportu i związane z nim ryzyko – należy wziąć pod uwagę, czy urządzenie jest często transportowane, czy raczej używane tylko w jednym miejscu. W niektórych przypadkach może mieć to wpływ na jego działanie.
•        stopień wyszkolenia personelu obsługującego – może okazać się, że w przypadku użytkowania przyrządów przez niedoszkolonych pracowników, ulegną one uszkodzeniu. W celu zapobiegania takiemu ryzyku należy dokonywać częstszych sprawdzień i przenieść to odpowiednio na łańcuch wzorcowań.

Wymienione wyżej elementy będą pomocne podczas wyznaczania okresu między wzorcowaniami. Istotnym elementem, który często ma kluczowy wpływ na poprawne przeprowadzenie ustaleń jest doświadczenie osoby podejmującej tę decyzję. Zarówno doświadczenie w dziedzinie miernictwa, jak i znajomość analizowanych przyrządów pomiarowych.

Odpowiadając na pytania postawione na początku artykułu – częstotliwość wzrocowań przyrządów jest kwestią bardzo indywidualną. Ustalenia powinny być prowadzone w oparciu w głównej mierze o doświadczenie z przyrządami oraz aspekty techniczne. Co istotne, żadne świadectwo wzorcowania nie posiada z góry narzuconej daty ważności. Korzystając z usług laboratoriów wzorcujących, należy być świadomym, że laboratorium nie może narzucić nam daty kolejnego wzorcowania, w tym daty ważności wystawionego świadectwa.  

Zachęcamy do zapoznania się z dokumentem ILAC-G24 Wytyczne dotyczące wyznaczania odstępów czasu między wzorcowaniami przyrządów pomiarowych, w którym szczegółowo opisano różne metody statystyczne pomagające w określeniu częstotliwości wzorcowań.

ILAC-G24 Wytyczne dotyczące wyznaczania odstępów czasu między wzorcowaniami przyrządów pomiarowych – pobierz.